Dodano: 06.07.2018
Jąkanie i jego rodzaje.
Jąkanie jest często występującym zaburzeniem mowy, dotyczy około 60 milionów ludzi na całym świecie, w tym ponad 1% populacji ludzi dorosłych i około 4% dzieci. Statystyki podają, że czterokrotnie częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt. U 60% dzieci z rozwojową niepłynnością mowy zaburzenie ustępuje samoistnie przed 7 rokiem życia, u 40% utrzymuje się i wymaga specjalistycznej terapii. Świadomość trudności z płynnym wypowiadaniem się rodzi lęk przed mówieniem.
Specjaliści przedmiotu nie wypracowali jednolitej klasyfikacji jąkania. Poniżej przedstawię różne klasyfikacje jąkania.
Jąkanie w ujęciu lingwistycznym.
W ujęciu lingwistycznym jąkanie jest zaburzeniem w płaszczyźnie suprasegmentalnej. Jest przejawem opóźnionego rozwoju mowy. Objawami tak określanego jąkania są: powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, przeciąganie, blokowanie, pauzowanie, embolofazje, poprawianie, tachylalia, bradylalia (Z.Tarkowski,2005 za L.Kaczmarek,1981).Wskazując różne poziomy języka Z. Tarkowski wyróżnia trzy rodzaje niepłynności:
-
niepłynność semantyczną - cechuje brak swobodnego przechodzenie od jednej myśli do drugiej; objawami są: pauzy, powtarzanie i embolofazje;
-
niepłynność syntaktyczną - cechuje trudność swobodnego przechodzenie od jednej struktury zdaniowej do drugiej; objawami są: rewizje, powtarzanie przyimków i spójników;
-
niepłynność fonologiczną (artykulacyjną) - cechuje trudność swobodnego przechodzenia od jednej artykulacji do drugiej; objawami są: powtarzanie, przeciąganie, dysrytmie, blokowanie.
Ze względu na lokalizację objawów niepłynnego mówienia Z. Engiel, (Z. Tarkowski,2005 za Z. Engiel,1976), wyróżnia jąkanie na starcie i jąkanie w toku wypowiedzi.
Niepłynność najczęściej występuje na początku wypowiedzi, na przejściu od informacji znanej do informacji nowej oraz w słowach funkcyjnych-przyimkach i spójnikach. Niepłynność mówienia zależna jest od długości wypowiedzi i jej spójności semantycznej i struktury gramatycznej. Im dłuższa wypowiedź tym większe prawdopodobieństwo, że pojawi się niepłynność. Zdania krótkie o prostej strukturze wymawiane są płynniej niż zdania długie. Zdania złożone współrzędnie są wymawiane bardziej płynnie niż zdania złożone podrzędnie (Z.Tarkowski,2005).
Jąkanie w ujęciu fizjologicznym
Ze względu na czynniki fizjologiczne jąkanie określane jest jako zaburzenie płynności mówienia spowodowane spastycznymi ruchami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych. Zakłócenia funkcji aparatu oddechowego objawiają mówieniem na wydechu, czyli resztkami powietrza. Skurcze mięśni fonacyjnych utrudniają wydobycie głosu, co powoduje przerwy w mówieniu. Skurcze mięśni narządów artykulacyjnych uniemożliwiają wykonywanie odpowiednich ruchów warg, języka, żuchwy lub powodują, że ten sam ruch musi być kilkakrotnie powtórzony. Wymienione wyżej dysfunkcje są przyczyną powtarzania, wydłużania głosek lub przerw w mówieniu (M. Chęciek 2001).
Mając na uwadze dominujący rodzaj skurczów wyróżnia się:
-
jąkanie kloniczne objawiające się powtarzaniem głosek lub sylab nagłosowych. Uważa się, że jest to łagodniejsza i często nieuświadomiona forma jąkania.
-
jąkanie toniczne - charakteryzujące się blokami w czasie mówienia prowadzącymi do wybuchowego wypowiadania, przedłużania artykulacji głosek, wysiłku i wzmożonego napięcia mięśniowego.
-
jąkanie kloniczno – toniczne charakteryzujące się objawami mieszanymi, współruchami, objawami wegetatywnymi (I. Styczek,1980).
Jąkanie czynnościowe jest wynikiem zmian czynnościowych w centralnym układzie nerwowym, które wpływają oddychanie, fonację i artykulację.
Jąkanie czynnościowe można podzielić na:
-
jąkanie rozwojowe - występuje u dzieci do 5 roku życia, w okresie kształtowania się mowy i jej intensywnego rozwoju, zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka pod wpływem doskonalenia systemu językowego pod warunkiem, że nie zostanie utrwalone negatywnymi czynnikami,
-
jąkanie urazowe (traumatyczne) - powstaje nagle, nieoczekiwanie, pod wpływem silnego bodźca, szoku emocjonalnego.
Jąkanie w ujęciu organicznym.
W ujęciu organicznym jąkanie jest następstwem zmian chorobowych w tkance mózgowej. Często zaburzenie to występuje u dzieci epileptycznych i u dzieci z rozpoznaniem guza mózgu (E. Minczakiewicz, 1997).
Jąkanie w ujęciu psychologicznym.
W ujęciu psychologicznym jąkanie jest reakcją nabytą. W powstawaniu jąkania istotną rolę odgrywają czynniki psychiczne. Biorąc pod uwagę czynniki psychologiczne Z. Tarkowski (2005)jąkanie dzieli na:
-
jąkanie preneurotyczne - bez lęku przed mówieniem,
-
jąkanie neurotyczne - charakteryzujące się lękiem przed mówieniem.
W początkowej fazie rozwoju jąkania objawy niepłynności zwykle nie wpływają na chęć komunikacji słownej osoby, której dotyczą. Dopiero pojawienie się napięć mięśniowych utrudniających wypowiedź sprawia, że osoba ma świadomość zaburzenia i często odczuwa strach przed mówieniem. Negatywne reakcje otoczenia bywają czynnikiem nasilającym lęk przed mówieniem i powodują unikanie sytuacji komunikacyjnych.
Jąkanie w ujęciu socjologicznym
Ze względu na czynniki socjologiczne jąkanie określane jest jako zburzenie sytuacyjnie zmienne. Jego nasilenie zależy od czynników społecznych, kondycji psycho - fizycznej, zaangażowania emocjonalnego. Jąkającemu się łatwiej jest mówić o rzeczach znanych, trudniej o planach i rzeczach przyszłych. Jąkanie słabnie lub zanika w mowie bardzo wolnej, szepcie, recytacji, śpiewie, podczas mówienia w hałasie, mówienia do siebie w odosobnieniu, mówienia do zwierząt i małych dzieci. Może nasilić się w sytuacji stresu komunikacyjnego, zdenerwowania, pośpiechu.
Ze względu na stopień nasilenia niepłynności specjaliści dzielą jąkanie na :
-
jąkanie łagodne - zaburzonych jest około 2 - 5% słów, zaburzenie napięcia mięśniowego nie zakłóca mowy, pauzy trwają około 1 sekundy, nie występują współruchy,
-
jąkanie umiarkowane - zaburzonych jest około 5 - 8% słów, napięcie mięśniowe przeszkadza w mówieniu, pauzy trwają około 1 sekundy, pojawiają się grymasy twarzy, współruchy,
-
jąkanie znaczne - zaburzonych jest do 25% słów, napięcie mięśniowe jest wyraźne, pauzy trwają około 4 - 5 sekund, występują nasilone, długotrwałe grymasy, współruchy, mowa stanowi ogromny problem dla mówiącego i staje się trudno zrozumiała dla słuchającego,
-
jąkanie głębokie - zaburzonych jest więcej niż 25% słów ,występuje wyraźnie napięcie mięśniowe, pauzy trwają dłużej niż 5 sekund, na twarzy obserwuje się wyraźne grymasy, występują współruchy, mowa uniemożliwia często komunikowanie się z otoczeniem.
Bibliografia:
1. Chęciek M.: Jąkanie [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zalewski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, UMCS, Lublin,1993
2. Chęciek M.: Różne oblicza niepłynności mówienia, „Logopedia” nr 34,2005
3. Kamińska D.: Wspomaganie płynności mowy dziecka - profilaktyka, diagnoza, terapia jąkania wczesnodziecięcego, „Impuls”, Kraków,2006
4. Styczek I.: Logopedia, PWN, Warszawa,1980
5. Tarkowski Z.: Jąkanie wczesnodziecięce, WSiP, Warszawa,1997
6. Tarkowski Z.: Jąkanie. Giełkot [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Z. Tarkowski (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 1999
7. Tarkowski Z.: Jąkanie. [w:] T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Z. Tarkowski (red.), Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2005
8. Strony internetowe:www.jąkanie.pl,www.logopeda.org.pl
Opracowała: mgr Agata Stępień – pedagog, neurologopeda
